Ἑρμηνεία τοῦ ΙΕ΄Ἱεροῦ Κανονος τῆς ΑΒ΄Συνόδου

Ἑρμηνεύοντας τὸν ΙΕ' Ἱερὸ Κανόνα τῆς ΑΒ' Συνόδου ὁ Ζωναρᾶς γράφει:

" Ἐὰν τυχὸν ὁ πατριάρχης, ἢ ὁ μητροπλίτης, ἢ ὁ ἐπίσκοπος εἶναι αἱρετικός, καὶ ὄντας αἱρετικὸς κηρύσση τὴν αἵρεσιν δημοσίᾳ, καὶ γυμνῇ τῇ κεφαλῇ, ἀντὶ νὰ διδάσκῃ τὴν ἀλήθεια, συνεχῶς καὶ ἀδιάντροπα, μὲ θρασύτητα διδάσκει τὰ αἱρετικὰ δόγματα, αὐτοὶ ποὺ ἀποσχίζονται ἀπ’ αὐτόν, ὅποιοι καὶ ἂν εἶναι, ὄχι μόνον δὲν τιμωροῦνται γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο, ἀλλὰ ἀντιθέτως θὰ ἀξιωθοῦν κάθε τιμῆς, ἐπειδὴ χωρίζουν ἀπὸ τὴν κοινωνία τῶν αἰρετικῶν· αὐτὸ δηλώνει τὸ ἀποτειχίζοντες (τοῦ κανόνος)· (τὸ γὰρ τεῖχος, τῶν ἐντὸς αὐτοῦ πρὸς τοὺς ἐκτός, χωρισμὸς ἐστιν)· διότι ἀκριβῶς δὲν ἀπομακρύνθηκαν ἀπὸ Ἐπίσκοπον ἀλλὰ ἀπὸ ψευδεπίσκοπον καὶ ψευδοδιδάσκαλον· οὔτε σχίσμα κατὰ τῆς Ἐκκλησίας ἔκαναν, ἀλλὰ μᾶλλον ἀπήλλαξαν τὴν Ἐκκλησίαν ἀπὸ σχίσματα, ὅσον ἦταν δυνατὸν ἀπὸ τὴν πλευρά τους".

Τὰ ἴδια γράφει καὶ ὁ Βαλσαμών:

"Ἐάν κάποιος χωρισθῆ ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπόν του, τὸν μητροπολίτην του ἢ τὸν πατριάρχην του, ὄχι λόγῳ κάποιου προσωπικοῦ ἁμαρτήματός του, ἀλλὰ λόγῳ αἱρέσεως, ἐπειδὴ ἐκεῖνος διδάσκει ἐπ᾿ ἐκκλησίας ἀνερυθριάστως κάποια διδάγματα ξένα τοῦ ὀρθοῦ δόγματος, καὶ πρὶν ἀκόμη ὑπάρξει τελεσίδικη καταδικαστικὴ ἀπόφασις γιὰ τὸν αἱρετικόν, καὶ πολὺ περισσότερο μετὰ τὴν διάγνωσιν, ἔαν ἀποτειχισθῆ, δηλαδὴ χωρίση ἀπὸ τὴν κοινωνία τοῦ ἐπισκόπου του, ὄχι μόνον δὲν θὰ τιμωρηθῆ, ἀλλὰ καὶ θὰ τιμηθῆ ὡς ὀρθόδοξος· διότι ἀκριβῶς δὲν ἀποσχίσθηκε ἀπὸ Ἐπίσκοπον, ἀλλὰ ἀπὸ ψευδεπίσκοπον καὶ ψευδοδιδάσκαλον καὶ αὐτὸ τὸ ὁποῖο κάνει εἶναι ἄξιο ἐπαίνου, διότι δὲν τέμνει τὴν Ἐκκλησίαν, ἀλλὰ μᾶλλον τὴν ἑνώνει καὶ τὴν ἀπαλλάσσει ἀπὸ τὸ σχίσμα".

Ὁ δὲ Ἀριστηνὸς τονίζει ἐπίσης:

"Ἐὰν μερικοὶ ἀπομακρυνθοῦν ἀπὸ τὸν κηρύσσοντα αἵρεσιν, (ἐπίσκοπον κλπ.), πού ἔχει καταδικασθεῖ ἀπὸ σύνοδον ἢ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες καὶ ὄχι γιὰ κάποιο προσωπικὸ ἔγκλημα, εἶναι ἄξιοι κάθε τιμῆς καὶ ἀποδοχῆς ὡς ὀρθόδοξοι".¹

Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἑρμηνεύει, ἐπίσης, τὸ σχετικὸν χωρίον στὸ Πηδάλιον κατὰ τὸν ἴδιον τρόπον:

"Ἐὰν οἱ ρηθέντες πρόεδροι, (ἐπίσκοποι), εἶναι αἱρετικοί, καὶ κηρύσσουν τὴν αἵρεσίν τους δημόσια, καὶ γι’ αὐτὸ χωρίζονται οἱ ὑποκείμενοι σ’ αὐτούς, καὶ πρὶν νὰ γίνη ἀκόμα συνοδικὴ κρίσις γι’ αὐτὴν τὴν αἵρεσιν, οἱ χωριζόμενοι αὐτοί, ὄχι μόνον γιὰ τὸν χωρισμὸν δὲν καταδικάζονται, ἀλλὰ καὶ τιμῆς τῆς πρεπούσης, ὡς Ὀρθόδοξοι εἶναι ἄξιοι, ἐπειδὴ δὲν προξένησαν στὴν Ἐκκλησίαν σχίσμα μὲ τὸν χωρισμὸν αὐτόν, ἀλλὰ μᾶλλον ἐλευθέρωσαν τὴν Ἐκκλησίαν ἀπὸ τὸ σχίσμα καὶ τὴν αἵρεσιν τῶν ψευδεπισκόπων αὐτῶν."²

Τοὺς ἁγίους Πατέρες καὶ Διδασκάλους μιμήθηκαν καὶ οἱ Ἁγιορεῖτες Ὁσιομάρτυρες, ποὺ μαρτύρησαν ἐπὶ Βέκκου τοῦ Λατινόφρονος, καὶ ἔγραψαν τὴν περίφημη ἐκείνη ἐπιστολὴ πρὸς τὸν Αὐτοκράτορα Μιχαὴλ τὸν Παλαιολόγον, ἡ ὁποία εἶναι θεολογικώτατη καὶ πλήρης Θείων ἀληθειῶν.

Στὴν ἐπιστολὴ αὐτὴ μεταξὺ ἄλλων περιλαμβάνονταν καὶ τὰ ἑξῆς:
" Ἐμπεριέχεται δὲ καὶ στὸν ΙΕ' Κανόνα τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης Α' καὶ Β' ἐπονομασθείσης Συνόδου, ὅτι ὄχι μόνον ἀνεύθυνοι εἶναι, ἀλλὰ καὶ ὅτι πρέπει νὰ ἐπαινοῦνται αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι ἀποσχίζονται ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ εἶναι προφανῶς αἱρετικοὶ καὶ διδάσκουν δημόσια, αἱρετικὰ διδάγματα, καὶ πρὶν νὰ ὑπάρξη συνοδικὴ καταδίκη τους, ἀκριβῶς, ἐπειδὴ ἡ Ὀρθόδοξος τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία τὴν ἀναφορὰν τοῦ ὀνόματος τοῦ ἀρχιερέως, κατὰ τὴν τέλεσιν τῆς ἀναίμακτου θυσίας, τὴν θεωροῦσε πάντοτε συγκοινωνίαν τελείαν μὲ τὸν μνημονευόμενον ἀρχιερέα καὶ τὸ φρόνημά του. Διότι ἔχει γραφεῖ στὴν ἐξήγησιν τῆς Θείας Λειτουργίας, ὅτι ἀναφέρει ὁ ἱερουργῶν καὶ τὸ ὄνομα τοῦ ἀρχιερέως ... καὶ ὅτι εἶναι κοινωνὸς αὐτοῦ καὶ τῆς πίστεως καὶ διάδοχος τῶν Θείων μυστηρίων ... (καί) ὅτι μολυσμὸν ἔχει ἡ κοινωνία μὲ μόνην τὴν ἀναφορὰν αὐτοῦ, ἔστω καὶ ἂν εἶναι ὀρθόδοξος ὁ ἀναφέρων". ³